Αρτό, Αντονίν

(Antonin Artaud, 1896 – 1948). Γάλλος ποιητής, ζωγράφος, ηθοποιός, θεωρητικός του θεάτρου και θεατρικός συγγραφέας. Ο πατέρας του ήταν εφοπλιστής και η μητέρα του Ελληνίδα από τη Σμύρνη. Ο Α., που από πολύ νωρίς έδειξε κλίση για την ποίηση, σε ηλικία δεκαέξι ετών (1912) παρουσίασε συμπτώματα ψυχικού και νευρικού κλονισμού που τον οδήγησαν τρεις φορές σε ψυχιατρικές κλινικές. Μετά τη θεραπεία του εγκαταστάθηκε στο Παρίσι και ανέλαβε τη γραμματεία του περιοδικού Αύριο (Demain). Η συνάντησή του με τον Αντρέ Μπρετόν τον έκανε ορμητικό απολογητή του σουρεαλισμού, ενώ ταυτόχρονα δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές Το τρικτράκ του ουρανού (1924), Ο ομφαλός του Άδη (1925), Το νευρόμετρο (1925) καθώς και την Αλληλογραφία μετον Ζακ Ριβιέρ (1927). Λίγο αργότερα (1928), ο Α. ήρθε σε διάσταση με τους σουρεαλιστές και στράφηκε προς το θέατρο όπου αποκάλυψε καταπληκτικά χαρίσματα ηθοποιού. Αρχικά έγινε μέλος της ομάδας του Ατελιέ, θιάσου του Ζορζ Πιτοέφ και του Λουί Ζουβέ. Το ταλέντο του εξάλλου τον έκανε vα αναδειχτεί και στον κινηματογράφο: από τις πολλές ερμηνείες του η πιο ονομαστή ήταν στον ρόλο του Μαρά στην ταινία Ναπολέων του Αμπέλ Γκανς. Αγαπούσε με πάθος το θέατρο και ονειρευόταν να δημιουργήσει μια μορφή του που να βρίσκεται στους αντίποδες του καθιερωμένου θεάτρου. Το 1926 ίδρυσε (μαζί με τον Αρόν και τον Βιτράκ) το θέατρο Αλφρέντ Ζαρί. Το κοινό όμως αντέδρασε και μάλιστα έντονα στις νεωτεριστικές αυτές αντιλήψεις και έτσι ο Α. αποφάσισε να αφιερωθεί στην καθαρά θεωρητική μελέτη των θεατρικών προβλημάτων. Άρχισε τότε να δημοσιεύει ωραιότατα δοκίμια όπου ανέπτυσσε ένα σχέδιο θεατρικής αναμόρφωσης με βάση το θέατρο της Άπω Ανατολής· τις θεωρίες του αυτές συνόψισε στο Μανιφέστο του θεάτρου της ωμότητας που δημοσίευσε το 1932. Εκτός από τα θεατρικά του κείμενα δημοσίευσε και μια άλλη συλλογή δοκιμίων με τίτλο Η τέχνη και ο θάνατος (1929), το μυθιστόρημα Ο καλόγερος (1931) και τον Ηλιογάβαλο (1934). Επιθυμώντας να θέσει σε εφαρμογή το Μανιφέστο του, ανέβασε την τραγωδία του Οι Τσέντσι (1935), η παταγώδης όμως αποτυχία του εγχειρήματος τον έκανε να εγκαταλείψει οριστικά το θέατρο. Αηδιασμένος από τον δυτικό πολιτισμό, έφυγε το επόμενο έτος για το Μεξικό όπου έζησε σε μια φυλή Ινδιάνων, τους Ταραχουμάρας της Σιέρα Μάδρε, για έναν χρόνο. Μετά τον γυρισμό του στην Ευρώπη, σε ένα ταξίδι του στην Ιρλανδία έπαθε παροξυσμό τρέλας και κλείστηκε σε ψυχιατρείο της Χάβρης (1937). Όταν το 1946 βγήκε από το ψυχιατρείο, είχε γίνει πια διάσημος με τη δημοσίευση (1938) των δοκιμίων του για το θέατρο με τίτλο Το θέατρο και η δεύτερη όψη του, έργο που εξακολουθεί πάντα να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον. Η επιτυχία αυτή του έδωσε θάρρος και έγραψε έναν χρόνο πριν πεθάνει το βιβλίο Βαν Γκογκ, ο αυτόχειρας της κοινωνίας. Οραματιστής, που κάθε του κείμενο κοχλάζει από συναισθήματα, ο Α. ως μορφή στοχαστή στέκει ψηλότερα και από το ίδιο το έργο του, που κάνει τον αναγνώστη να νιώθει πως βρίσκεται μπροστά σε αποσπάσματα κάποιας χαμένης τραγωδίας.